Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü (FAO)’nun kuruluş günü olan 16 Ekim, “Dünya Besin Günü” olarak kutlanmaktadır. Her yıl belirlenen bir tema çerçevesinde yapılan etkinliklerde açlık ile çaba, yetersiz beslenme, adil paylaşım, besin üretimi ve besin güvenliğine ait bahisler gündeme getirilerek gerçek besin ve tarım siyasetlerine dikkat çekilmek istenmektedir. 2022 yılı teması “Kimseyi Geride Bırakma” vurgusudur. Daha güzel bir dünya inşa etmek için yapılanlara rağmen ne yazık ki, birçok insan geride bırakılmıştır. Ve bu geride bırakılan beşerler yoksulluk içinde, açlık ile gayret etmektedirler. Yıllardır sömürülen ve geride bırakılan bu beşerler, günümüzde “gelişmiş batı”nın kapısına dayanıp büyük mülteci sorunu olarak karşılarına dikilmiştir.
Dünyada şimdi üstesinden gelinemeyen yeni paylaşım savaşları, salgın hastalıklar ve insan eliyle yaratılan iklim değişikliği üzere harika şartlar sürecinde; besin egemenliği, besin garantisi ve besin güvenliği problemleri üzerinde çok durulmakta lakin ne yazık ki sürdürülebilir ve kalıcı tahlillere ulaşılamamaktadır.
Günümüzde dünya üzerinde üretilen tarım ve besin eserleri dünya nüfusunu beslemeye yetecek ölçüdedir. Lakin, dünyada 800 milyonun üzerinde insan, yani her dokuz şahıstan biri yatağa aç girmektedir. Ülkemizde ise insanlarımızın 22`si istikrarlı ve kâfi beslenememekte, 8,5`u ise açlık hududunda yaşamaktadır. Yaşanan bu açlık sorunu; adil olmayan gelir ve besin dağılımından kaynaklanmaktadır.
Diğer taraftan, tükettiğimiz besinlerin emniyetli olmasının kıymeti; dünyada her yıl yaklaşık 600 milyon kişinin hijyenik olmayan ve önemli ölçüde ziyanlı kimyasallar ile bulaşık besinleri tükettikten sonra hastalanması ve kıymetli bir kısmının ömrünü yitirmesinden anlaşılmaktadır. Bedenimize yarar sağlasın diye tükettiğimiz besinler muteber değil ise, yarar bir yana sıhhatimizi bile tehdit etmektedir.
Diğer bir sorun alanı olarak da, ağır etraf kirliliği nedeniyle su kaynaklarının, toprağın kirletilmesi, ormanların, sulak alanların ve ekosistemin tahrip edilmesi, tarım alanları ve meraların emel dışı kullanılması, iklim değişikliği, nüfus artışı üzere sıkıntıların yakın gelecekte başta su krizine ve toprak kıtlığına, münasebetiyle besin krizine yol açacağı bilinmektedir.
Bu aksilikler yanında, besine erişimin önündeki en kıymetli mahzur yaşanan ekonomik zorluklardır. Son yıllarda uygulanan ekonomik siyasetler nedeniyle ülkemizde enflasyon denetimden çıkmış ve besin enflasyonunda Avrupa’da birinci, Dünya’da ise dördüncü sıraya yükselmiş durumdayız. Bu yakıcı sorun tüm vatandaşlarımızı olumsuz etkilerken, masraf kalemlerinde besine ayrılan hissenin 30-70 üzere kıymetli bir yer tuttuğu en dezavantajlı kesim olan dar gelirli vatandaşlarımız ise temel besinlere bile erişemez duruma gelmiştir.
Dünyadaki gelişmeleri göz gerisi etmemekle birlikte, ülkemizdeki yüksek enflasyon ve de besin enflasyonundaki daima artışı, ziraî girdi fiyat endeksi ve tarım eserleri üretici fiyat endeksi ile birlikte değerlendirdiğimizde, önümüzdeki ay ve yıllarda bizleri çok daha sıkıntı günler beklemektedir.
TÜİK resmi datalarına nazaran; 2021 yılı Eylül ayında 19.58 olan Tüketici fiyat endeksi (TÜFE) yani enflasyon oranı, 2022 Eylül ayında 83.45 olmuş, besinlerin yıllık enflasyon oranı ise Eylül 2021’de 28.79 iken Eylül 2022’de 93.05 olarak ilan edilmiştir. Enflasyon Araştırma Kümesi (ENAG), 2022 Eylül ayına ait yıllık enflasyonu 186,27 olarak açıklamıştır. Son dört ayda besin fiyatları dünyada 12 düşerken, Türkiye’de 20 yükselme görülmüştür. Besin fiyatlarındaki daima artış sonucu et ve süt eserleri, yumurta, yağ, hububat, bakliyat, şeker üzere temel besinler ulaşılması sıkıntı ve neredeyse lüks tüketim malı haline gelmiştir.
Tarımsal girdi fiyat endeksi (Tarım-GFE); 2021 yılı Temmuz ayında 29.38 iken, 2022 Temmuz ayında 133,41 olarak açıklanmıştır. Gerçek artışların çok daha fazla olduğu süreçte TÜİK’e nazaran bile ziraî üretimdeki girdi fiyatlarındaki olağan üstü artış (özellikle de hayvan yeminde 145,2; güç ve mazotta 201,1; gübrede 234,8 artış) beraberinde, ziraî eserlerin fiyatlarında da artışa neden olmaktadır. Bu da; besin hususlarının soframıza çok yüksek fiyatlarla gelebileceğini, kimilerimiz içinse hiç gelemeyeceğini tabir etmektedir.
Tarım eserleri üretici fiyat endeksi (Tarım-ÜFE); 2021 yılı Temmuz ayında 24,69 iken, 2022 Yılı Temmuz’da yıllık 157,9, 2022 Ağustos’ta 142,42 olmuştur. Resmi olmayan kaynaklarda ise bu sayıların çok daha yüksek olduğunu görüyoruz. Tarım eserleri üretici maliyetlerindeki yükselmeyi gösteren bu oranlar bize, Tarım-ÜFE ile TÜFE ortasındaki makasın kapanmadığı sürece besinde tüketici fiyatlarının önümüzdeki aylarda da yükselmeye devam edeceğini, yani zerzevat, meyve, bakliyat, ekmek, et ve süt fiyatlarının artacağını, münasebetiyle halkın yoksulluğunun daha da derinleşeceğini göstermektedir.
Tarımsal girdilerde ve temel eserlerde dışarıya bağımlılığın sürdüğü günümüzde, maliyetlerdeki yüksek artışa rağmen somut tedbirler alınmaması ve yetersiz, vaktinde ödenmeyen dayanaklar nedeniyle çiftçilerimiz üretimden çekilmektedir. Tüketim meselesinin tahlilinin üretim meselesini çözmekten geçtiği gerçeğine rağmen, uygulanan yanlış siyasetler nedeniyle üretimde devamlılık ve kendimize yeterlilik sorunu büyümekte, üreticilerimiz kaybederken tüketicilerimiz de kâfi, ucuz, sağlıklı besine erişememektedir.
Gıda fiyatlarındaki yüksek artış, bir öbür sorunu da beraberinde getirmektedir. Halkımız, görece ucuz olduğu için merdiven altı üretim denilen, nerede ve ne şartta üretildiği aşikâr olmayan, büyük oranda taklit ve tağşiş yapılan ve hatta sıhhat riski taşıyan besinlere yönelmektedir.
Bununla birlikte, geleceğimiz olan çocuklarımızın sağlıklı ve istikrarlı beslenememesi gelecekte fizikî ve mental olarak geri kalmış bir jenerasyonun ortaya çıkmasına neden olacaktır. Çocuklarımızı inançlı ve kaliteli besine ulaştırmak en evvel devletin sorumluluğundadır. Beslenme gereksinimi hakikat uygulamalar ile en geniş kapsamda karşılanmalıdır.
Bilinmelidir ki; ülkemizde besin fiyatlarındaki bu önlenemez artışın en önemli nedeni, genel iktisat ve de tarım siyasetlerinde yıllardır ısrarla sürdürülen taraflı ve yanlış siyasetlerdir. Üretim ve emek yerine rant ve sermaye taraflı ekonomik siyaset tercihleri; kamunun alandan çekilerek üreticiyi büyük şirketlerin insafına terk eden, özelleştirmeci, dayanakları azaltan ve dışarıya bağımlılığı artıran neoliberal tarım siyaset tercihleri bugün yaşanan sıkıntıların temel nedenidir.
Gıda fiyatlarının yüksek olmasının başında gelen nedenlerin bir oburu ise, ülkede besin ve besin girdisi üretimi yapan KİT’lerin özelleştirilmesi ya da fiziki olarak ortadan kaldırılmalarıdır. Kamuya ilişkin şeker fabrikaları, gübre fabrikaları, yem fabrikaları ile Et Balık Kurumu ve Süt Sanayisi Kurumunun özelleştirilerek satılması ve bu fabrikaların/kombinaların birçoğunun yıkılarak, emlakının kentsel rant elde etmek gayesiyle inşaat, konut, plaza, alışveriş merkezi yapılması için kullanılması, yerli ziraî üretimin azaltılması ve tarım dalının dışa bağımlı hale getirilmesinin temel nedenlerinden biridir.
Ülkemiz; ziraî üretimde yaşanan yapısal sıkıntılara kalıcı tahliller üretmeden, kolaycı yaklaşımlarla yaşanan problemleri dışalım usulüyle çözmeye kalkmaktadır. Bu durum kendi çiftçimizi cezalandırırken yabancı ülke şirketlerini ve çiftçilerini ödüllendirmektedir. Bu tıp yanlış siyasetler, kâr elde edemeyen çiftçilerimizin üretmekten vazgeçmesi sonucunu doğurmaktadır. Tarım alanlarının, ziraî üretimin, çiftçi sayısının ve kırsal alan nüfusunun daima azaldığı bu süreçte en büyük hisse aracılara, tüccarlara ve kontratlı tarımla çiftçiyi taşeronu olarak kullanan büyük şirketlere ve market zincirleri ile ithalatçı firmalara gitmektedir.
Ülkemizde yüksek besin enflasyonu ile yaşamak baht değildir. Bu olumsuz gidişe dur demek zorundayız. Dünyanın ve ülkemizin geleceği için her şartta üretmeye devam etmek, üretimi ve üretenleri desteklemek zorundayız. Ülke seviyesinde ziraî üretim seferberliği ilan ederek çiftçilerimizin bitkisel ve hayvansal tarım eserlerini daima üretebileceği imkanlarını güçlendirmeliyiz. Girdi maliyetlerini azaltarak, küçük üreticiye uygun şartlarda ziraî kredi kullanma ortamı yaratarak ve ziraî dayanakları artırarak ziraî üretim planlaması kapsamında yerli ve kâfi üretime geçmeliyiz. Kuraklığın tesirlerini azaltmak için sulu tarım yatırımlarını hızlandırmalıyız. Besin tedarik zincirini demokratik üretici ve tüketici kooperatifleri yoluyla kısaltarak tüketicilerimizin bu besinlere uygun fiyatlar ile sürdürülebilir bir halde ulaşmasını sağlamak zorundayız.
Yaşadığımız besin krizinden kurtulabilmek; rant ve beton iktisadı yerine üretim iktisadını, sermayenin öncelikleri yerine kamusal ve toplumsal çıkarları, gündelik siyasetler yerine planlı kalkınmayı önceleyen “Kamucu Tarım ve Besin Politikaları”nı savunmakla ve yaşama geçirmekle mümkündür.
Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği’ne bağlı Besin, Kimya ve Ziraat Mühendisleri Odaları olarak; açlığın, yokluğun ve yoksulluğun son bulduğu, hakça ve adil paylaşımın olduğu bir ülke ve dünya hasretiyle bilimden, üretimden, beşerden, emekten, tabiattan, kamu faydası ve toplum çıkarından yana tavrımız sürecektir.
Kaynak: (BYZHA) – Beyaz Haber Ajansı
